اسپای بات، ایمنی در برابر جاسوس افزارها

نرم افزار جستجوگر و نابودگر اسپای بات (Spybot Search & Destroy)، برای پیدا کردن و حذف انواع مختلفی از بدافزارها، جاسوس افزارها و تبلیغ افزارها استفاده می شود. علاوه بر این مرورگرهای اینترنت را نسبت به آلودگی با بدافزارهای شناخته شده، ایمن می کند. نصب و آپدیت (به روز رسانی) اسپای بات رایگان بوده و در تمامی نسخه های ویندوز قابل اجرا است.

آنچه که شما بعد از خواندن این مطلب می آموزید:

• توانایی حذف انواع مختلف بدافزارها و جاسوس افزارها
• توانایی ایمن سازی کامپیوتر قبل از آلودگی (پیشگیری بهتر از درمان!)

قبل از شروع بدانید
برای یادگیری بهتر این مقاله توصیه می کنیم که مطالب زیر را بخوانید

 

نسخه مورد بحث در این مطلب Spybot 1.6.2 است. برای دانلود این نسخه با حجم 15 مگابایت می توانید به سایت اصلی این نرم افزار مراجعه کنید:

www.safer-networking.org/en

اسپای بات (Spybot Search & Destroy) یک نرم افزار شناخته شده و مطمئن برای مقابله با بدافزارها، جاسوس افزارها و تبلیغ افزارها است.

تبلیغ افزار: یک معادل پیشنهادی برای کلمه انگلیسی Adware (Advertising-supported software) است و به هر نرم افزاری که پیام های تبلیغاتی در کامپیوتر نمایش دهد، گفته می شود. بعضی از تبلیغ افزارها عملکردی مشابه جاسوس افزار دارند و امنیت سیستم را به خطر می اندازند. علاوه بر این بسیار از تبلیغ افزار ها سبب کند شدن سیستم عامل کامپیوتر شما شده و از منابع سیستمی شما بدون اطلاع و اجازه استفاده می کنند.

بدافزار: به هر نرم افزاری که بدون اجازه، قصد آسیب رسانی یا کنترل عملکرد کامپیوتر را دارد، گفته می شود. برای مثال کرم ها و تروجان ها جزو این گروه هستند.

جاسوس افزار: برنامه ای است که وظیفه جمع آوری اطلاعات خصوصی (مثلا رمزهای عبور) و عادت های اینترنتی (مثلاً تاریخچه سایت هایی که رفته اید)، نگه داری و فرستادن آنها به سازنده نرم افزار را دارد. جاسوس افزارها نیز مانند بدافزارها به صورت مخفی و دائمی در سیستم عامل آلوده شده، در حال اجرا (Run) هستند.

نصب نرم افزارهایی مانند اسپای بات شما را در برابر سه گروه بالا، محافظت می کند. علاوه بر این اسپای بات یک برنامه به نام TeaTimer دارد که سیستم را در برابر بد افزارهای جدید الورود هم حفاظت می کند.

نکته: ویندوزهای ویستا و هفت به صورت پیش فرض یک برنامه ضد جاسوسی به نام Windows Defender دارند که به نرم افزار ضد جاسوسی مایکروسافت (Microsoft Anti-spyware) معروف است. البته این برنامه با اسپای بات تداخلی ایجاد نمی کند.

1- قبل از شروع بدانید

اسپای بات برای عملکرد موثر نیاز به دو کار مهم دارد:
1.1- زمانی که آپدیت (به روز رسانی) جدید برای نرم افزار می آید، در اولین فرصت آن را دانلود و نصب کنید.
1.2- همیشه اسپای بات را در سیستم، روشن (در حال اجرا) نگه دارید. این کار شاید کمی سرعت کامپیوتر را کاهش دهد، اما از ورود بدافزارها به سیستم جلوگیری می کند. چرا که بعضی بدافزارها اگر به سیستم وارد شوند آسیب های غیر قابل جبران وارد می کنند (پیشگیری بهتر از درمان).

2- نصب اسپای بات

نکته مهم: برای نصب موفق نرم افزار باید به اینترنت متصل باشید زیرا در بعضی از مراحل به دانلود فایل نیاز خواهید داشت.
2.1- پس از دانلود نرم افزار، روی آیکون آن دوبار کلیک کنید.
2.2- در پنجره ای که می آید روی دکمه OK کلیک کنید و در صفحه بعدی هم دکمه Next را بزنید.

 

2.3- در این پنجره روی عبارت «I accept the agreement» کلیک کنید. سپس دکمه Next را بزنید.
2.4- در تمامی پنجره های بعدی، دکمه Next را بزنید (البته شاید بخواهید بعضی از آنها را به میل خود تغییر دهید).

 

2.5- با این کار نصب شروع می شود. در ابتدا نرم افزار می خواهد تا اطلاعات جدید را از اینترنت دانلود کند. در صورتی که به اینترنت متصل نباشید، نرم افزار یک پیام خطا نمایش می دهد و از شما می پرسد که آیا می خواهید فعلا نصب را ادامه دهید و بعدا اطلاعات تکمیلی را دانلود کنید. توصیه می کنیم، هنگام نصب به اینترنت متصل باشید. همان طور که در عکس می بینید فایل مورد نیاز برای دانلود 6 مگابایت است.
2.6- در آخر دکمه Finish را بزنید. اگر دقت کنید می توانید اضافه شدن آیکون اسپای بات را در پایین و سمت راست صفحه نمایش، کنار ساعت سیستم ببینید.

3- تنظیمات اسپای بات هنگام اولین اجرا

3.1- پس از پایان نصب - اگر همه چیز به خوبی پیش رفته باشد - اسپای بات اجرا می شود و پیام زیر را مشاهده می کنید. اگر برنامه اجرا نشد روی آیکون نرم افزار در ناحیه توجه ویندوز (سمت راست Task bar)، راست کلیک و اولین گزینه (Run Spybot-S&D) را انتخاب کنید.

 

3.2- اگر قانون کپی رایت را رعایت می کنید، این پیام برای شما است و می گوید بعضی از نرم افزارها و برنامه ها فقط در صورتی به شما اجازه استفاده از خدمات شان را می دهند که پیام های تبلیغاتی شان دیده شود و چون اسپای بات تبلیغ افزارها را حذف می کند شاید سازندگان این برنامه ها راضی نباشند که از خدمات شان استفاده کنید. پس توصیه می شود License Agreement هر برنامه را قبل از نصب بخوانید.
3.3- مربع پایین صفحه را تیک زده و سپس دکمه OK را بزنید.

 

3.4- در پنجره بالا نوشته است که اسپای بات کاملا بی آزار است، اما برای اطمینان بیشتر می توانید از رجیستری ویندوزتان پشتیبان تهیه کنید، تا اگر پاک کردن جاسوس افزار باعث اختلال در سیستم شد بتوانید آن را به حالت اول برگردانید. البته پیشنهاد می‌شود علاوه بر تهیه این نسخه پشتیبان، با استفاده از System Restore ویندوز، یک نقطه بازگشت (Restore Point) مطمئن برای مبادا ایجاد کنید.
3.5- برای تهیه نسخه پشتیبان از رجیستری روی دکمه در وسط پنجره کلیک کنید.
3.6- پیامی در زیر دکمه می آید که از شما می خواهد برای چند دقیقه صبر کنید تا پشتیبان گرفته شود.

 

3.7- زمانی که این متن ناپدید شد می توانید دکمه Next در پایین و سمت چپ پنجره را بزنید و به مرحله بعد بروید.
3.8- پنجره جدید می خواهد که اسپای بات را آپدیت کند. راجع به آپدیت نرم افزار بعدا توضیح خواهیم داد فعلا دکمه Next را بزنید.
3.9- در پنجره های بعد نیز دکمه های OK و Next را بزنید تا برنامه اجرا شود و پنجره اصلی برنامه را ببینید.

 

4-آپدیت اسپای بات

نکته مهم: بسیار اهمیت دارد که همیشه اسپای بات را آپدیت نگه دارید. علاوه براین سعی کنید آن را همیشه در سیستم در حال اجرا (Run) نگه داشته و از بستن آن خودداری کنید.

نکته: برای اطمینان از Run بودن برنامه کافی است نگاهی به ناحیه توجه ویندوز بیاندازید. اگر آیکون نرم افزار را در آن دیدید پس برنامه در حال اجرا است. برای بستن کامل نرم افزار روی آیکون نرم افزار در ناحیه توجه راست کلیک کنید و آخرین دکمه (Exit Spybot-S&D Resident) را انتخاب کنید. برای باز کردن نرم افزار نیز کافی است روی آیکون نرم افزار در دسکتاپ دوبار کلیک کنید.
4.1- روی دکمه آپدیت در ستون سمت چپ پنجره اصلی نرم افزار کلیک کنید.

 

4.2- در پنجره جدید یک لیست دارید که از آن می توانید محل دانلود آپدیت ها را انتخاب کنید. محلی را انتخاب کنید که به کشورتان نزدیک تر است. البته راجع به انتخاب محل زیاد وسواس به خرج ندهید. اگر محل دوری را انتخاب کردید و سرعت پایین بود می توانید آن را Cancel کرده و مراحل را از اول تکرار کنید. برای کاربرانی که در ایران زندگی می کنند بهتر است یکی از کشورهای اروپایی (مثل Germany) را انتخاب کنند.

4.3- پس از انتخاب دکمه Continue را بزنید.
4.4- در پنجره بعد تمامی گزینه ها را تیک بزنید و دکمه را بزنید.
4.5- مطابق تصویر زیر می بینید که نرم افزار شروع به دانلود آپدیت ها می کند. تا اتمام به روزرسانی کمی صبر کنید.
4.6- در آخر اگر پیامی دریافت کردید آن را OK کنید و سپس دکمه را بزنید.

نکته: توصیه می شود برای اطمینان دوباره روی دکمه آپدیت کلیک کنید تا مطمئن شوید که چیزی باقی نمانده باشد.

حال که نرم افزار را آپدیت کردید نوبت به ایمن کردن سیستم می رسد.

5- چگونه سیستم را ایمن کنیم

اسپای بات می تواند سیستم را ایمن کند. این کار درست مثل واکسن زدن است و بدن را از بیماری هایی که ممکن است در آینده دچار شود ایمن می کند.
برای ایمن کردن سیستم این مراحل را دنبال کنید:

5.1- برای کارایی بهتر، لطفا تمامی مرورگرهای اینترنت را ببینید (مرورگرهای اینترنت یا Internet browsers شامل فایرفاکس، سافاری، کروم، اپرا، اینترنت اکسپلورر و ...).
5.2- روی دکمه در ستون سمت چپ پنجره اصلی برنامه کلیک کنید.
5.3- در این مرحله ممکن است با پیام خطای زیر روبرو شوید.

 

5.4- این پیام به شما می گوید که یکی از مرورگرهای اینترنت باز است و توصیه می شود قبل از زدن دکمه OK مرورگر خود را ببندید. سپس دکمه OK را بزنید.
5.5- می بینید که نوار سبز رنگی کامل می شود. برای دید بهتر اجزای صفحه روی دکمه بزرگ کردن پنجره (دکمه ماکسیمایز که در سمت راست نوار آبی رنگ هر پنجره ای در بین دکمه های خروج و کوچک کردن صفحه قرار دارد) کلیک کنید.
5.6- سپس روی دکمه ایمن کردن کلیک کنید. کمی صبر کنید تا نوار تا آخر پر شود.
5.7- با انجام این کار سیستم تان در برابر تمامی بدافزارهای شناخته شده ایمن می شود.

نکته: اگر پس از ایمن کردن سیستم به مشکل خاصی برخودید می توانید با زدن دکمه برگشت سیستم را از حالت ایمن خارج و تغییرات را به حالت قبل از ایمن سازی برگردانید.

6- اسکن سیستم با اسپای بات

یادآوری: لطفا اگر تاکنون نرم افزار را آپ دیت نکرده اید، اکنون این کار را انجام دهید.
برای اسکن (جستجو) سیستم برای یافتن مشکلات، خطرات و بدافزارها مراحل زیر را دنبال کنید:

6.1- ابتدا روی دکمه جستجو و نابود کردن و سپس روی دکمه چک کردن مشکلات کلیک کنید. تا پنجره بعد ظاهر شود.

 

6.2- این پنجره می گوید که روی کامپیوتر تعدادی فایل موقتی است (Temporary files یا فایل هایی که مرورگرهای اینترنتی و بعضی برنامه ها روی سیستم می سازند) و برای سرعت بخشیدن به اسکن می توانید با زدن دکمه Yes آنها را پاک کنید (البته این کار کاهش قابل توجهی در طول مدت اسکن نخواهد داد). در صورتی که دکمه NO را بزنید و یا اینکه هیچ دکمه ای نزنید، اسپای بات این فایل ها را پاک نمی کند و شروع به اسکن آنها می کند. در صورتی که هیچ برنامه فعالی ندارید و در حال جستجوی اینترنت و یا ادیت فایلی نیستید، پیشنهاد می‌شود در این مرحله گزینه yes را انتخاب کنید تا فایل‌های موقتی حذف شوند. زیرا همانگونه که در مطالب قبلی گفتیم فایل‌های تمپ یکی از منابع خطر بالقوه در کامپیوتر شما هستند.
6.3- اسکن کامپیوتر ممکن است مدت طولانی طول بکشد. توصیه می کنم بروید و استراحتی چند دقیقه ای بکنید و گاهی هم نگاهی به نوار پایین پنجره بیاندازید تا از میزان پیشرفت اسکن، مطلع شوید.
6.4- زمانی که اسکن تمام شد، ممکن است نرم افزار لیستی از فایل های مشکوک یا مضر را ارائه دهد.

 

6.5- می بینید که تمامی فایل ها تیک خورده و آماده حذف هستند. اگر می خواهید (به هر دلیل) یکی از فایل ها را پاک نکنید، کافی است تیک کنار آن را بردارید.
نکته: فایل هایی که به رنگ قرمز هستند، می توانند برای کامپیوتر خطرناک باشند و بهتر است آنها را حذف کنید، مگر آنکه آن فایل ها را کاملا بشناسید و برایتان بسیار ضروری باشند. فایل هایی که به رنگ سبز هستند از نظر اسپای بات نمی توانند برای کامپیوتر خطرآفرین باشند و می توانید با برداشتن تیک آنها، از حذف شدنشان جلوگیری کنید. بعضی از فایل های سبز رنگ ممکن است که هنگام استفاده از اینترنت مفید باشند و باعث Load سریع تر صفحات اینترنتی شوند.
6.6- قبل از پاک کردن یا نکردن فایل هایی که در اسکن یافته اید، توصیه می شود که به رفتار و اصالت و نوع آن‌ها توجه کنید. برای این کار روی دکمه در سمت راست پنجره کلیک کنید.

 

6.7- حال با کلیک روی هر کدام از فایل های گفته شده اطلاعاتی از آن نمایش داده می شود. اگر اطلاعات نمایش داده نشد، می توانید نام آن فایل را در Google جستجو کرده و اطلاعات لازم را بدست آورید. البته شاید این کار بیش از حد زمان بر و خسته کننده باشد، پس به عنوان یک قانون ساده، به جز فایلهایی که می‌شناسید و به آن‌ها اطمینان دارید لطفا تمام فایل های قرمز را، صرف نظر از نام و رفتارشان پاک کنید.
6.8- برای پاک کردن فایل های تیک خورده روی دکمه «تصحیح فایل های تیک زده» کلیک کنید. با این کار اسپای بات یک پیام تایید برای حذف فایل ها نمایش می دهد. دکمه Yes را بزنید و پس از پاک شدن فایل ها، روی دکمه OK کلیک کنید.

نکته: توصیه می شود کامپیوتر خود را هفته ای یک بار اسکن کنید.

7- تی تایمر دائم

تی تایمر دائم (Resident Tea Timer) یکی از برنامه های اسپای بات است که به صورت دائم در پس زمینه ویندوز اجرا می شود، اعمال مهم سیستم را مانیتور می کند تا مطمئن شود که هیچ برنامه خطرناکی تنظیمات بنیادی (اساسی) سیستم را تغییر ندهد. هر زمان که تی تایمر به این چنین برنامه هایی بر بخورد یک پیام می فرستد و کسب تکلیف می کند. در زیر یکی از این پیام ها را می بینید.

 

با دیدن این نوع پیام ها اگر برنامه را شناختید و آن را مضر ندیدید، می توانید با زدن دکمه اجازه تغییر (Allow Change) به برنامه اجازه دهید تغییرات خود را اعمال کند. ولی اگر برنامه را نمی شناسید و یا آن را به عنوان یک خطر می شناسید با زدن دکمه منع تغییر (Deny Change) جلوی تغییرات آن را بگیرید.
نکته: در صورتی که به تصمیم خود اعتماد دارید و می خواهید نرم افزار برای پیام های مشابه آینده همین تصمیم را بگیرد قبل از زدن دکمه Allow یا Deny تیک عبارت «این تصمیم را به خاطر بسپار» (Remember this decision) را در بالای دکمه Allow Change بزنید.

بسیاری از برنامه ها (چه مفید و چه مضر) برای اجرا نیاز به تغییراتی در تنظیمات سیستم دارند. برای مثال پیام بالا راجع به حذف شدن برنامه اسکایپ است. این نوع پیام ها را به طور مکرر هنگام نصب یا حذف یک نرم افزار خواهید دید که می بایست به آنها اجازه تغییر (Allow) بدهید.

نکته: اگر پیامی را نشناختید می توانید با زدن دکمه اطلاعات (Info) اطلاعاتی راجع به آن به دست آورید.

 

برای کاربرانی که اطلاع چندانی از جزئیات برنامه‌های کامپیوتر ندارند، توصیه می شود که هنگام روبرو شدن با پیام‌های تی تایمر به صورت زیر عمل کنند:
اگر هنگام کپی و نصب (Copy, Setup, Install, Extract) یا حذف (Remove, Unistall, Delete) به این پیام برخوردند دکمه Allow را بزنند. در غیر این صورت اگر هنگام کار عادی به صورت خود به خودی این پیام را دیدند آن را Deny کنند (دکمه Deny Change را بزنند).

اگر هنگام کار روتین با اینترنت به این پیام برخوردند آن را Deny کنند.

یادآوری: اگر دوست ندارید هر روز به پیام ها تکراری جواب دهید، می توانید تیک عبارت «این تصمیم را به خاطر بسپار» (Remember this decision) را در بالای دکمه Allow Change بزنید.
حتما می دانید که اگر به تمامی پیام ها جواب Allow بدهید درست مثل این است که تی تایمری وجود ندارد.

8- چگونه از ابزار بازیابی استفاده کنیم

ابزار بازیابی (Recovery tool) یکی از امکانات مفیدی است که اسپای بات در اختیار ما قرار می دهد. این ابزار می تواند هر چیزی که در کامپیوتر حذف شده یا تغییر کرده باشد را به حالت اولیه بازگرداند. ماجرا از این قرار است:
از زمانی که اسپای بات را نصب می کنید، این نرم افزار از هر فایلی که در کامپیوتر حذف شده یا تغییر داده می شود یک پشتیبان تهیه می کند. برای مثال زمانی که اسپای بات فایل مضری را حذف می کند و یا اینکه خودتان فایلی را حذف می کنید، ممکن است این کار سیستم عامل را دچار مشکل کند. در این صورت احتمالا آرزو خواهید کرد که ای کاش فایل تان را حذف نکرده بودید. ابزار بازیابی این آرزو را برایتان برآورده می کند. در زیر راهنمای استفاده از آن را می بینید.
8.1- ابتدا روی دکمه در پنجره اصلی نرم افزار کلیک کنید.

 

8.2- فایل های حذف شده در کادر سفید رنگ قرار دارند. برای بازیافت هر کدام کافی است که فایل مورد نظر را تیک زده و سپس روی دکمه «بازیابی عناوین انتخاب شده» کلیک کنید.

8.3- این یک پیام تایید برای بازیابی است. روی دکمه Yes کلیک کنید تا فایل ها بازیافت شوند.

نکته: علاوه براین نرم افزار اجازه پاک سازی کامل فایل های حذف شده را می دهد. برای پاک سازی کامل یک فایل حذف شده، ابتدا به پنجره بازیافت بروید، سپس فایل مورد نظر را در کادر سفید تیک بزنید و روی دکمه «حذف کامل فایل های انتخاب شده» کلیک کنید. به این ترتیب فایل های تیک خورده از حافظه کامپیوتر به صورت کامل پاک خواهند شد و هرگز قابل بازیابی نخواهند بود.

توضیح: این مطلب ، یک راهنما برای نمای پیش فرض(Default Mode) اسپای بات بود، نمای پیشرفته(Advance Mode) این نرم افزار خاص کاربران حرفه ای است و توضیح آن از حوصله بحث خارج است.

9- سوالات رایج

سارا و هادی هر دو از فراگیر بودن و استفاده آسان اسپای بات مطلع هستند. علاوه بر این آنها از اهمیت پاک بودن کامپیوتر از جاسوس افزارها نیز باخبرند. اگرچه آنها کمی با پیام های Allow و Deny که TeaTimer می فرستند مشکل دارند اما کم کم در حال کسب تجربه در این زمینه اند.

سارا: اگر من همین الان اسپای بات را پاک کنم، چه بر سر جاسوس افزارهایی که تاکنون پیدا کرده و قرنطینه کرده می آید؟
(قرنطینه (quarantine) : زمانی که یک آنتی ویروس یا هر نرم افزار مشابه دیگری یک بدافزار پیدا می کند آن را بلافاصله و برای همیشه حذف نمی کند، بلکه یک کپی از آن نگه می دارد تا اگر با حذف کردن آن بدافزار سیستم دچار مشکل شد بتوان فایل را به حالت اول برگرداند.)
هادی: خیالت راحت باشد. زمانی که اسپای بات حذف می شود تمامی فایل‌های قرنطینه را پاک خواهد کرد.

سارا: ببین هادی، اسپای بات همیشه بعضی از کوکی ها و فایل های مفیدی که برای من لازم اند را حذف می کند. آیا راهی وجود دارد که به اسپای بات بگویم که به بعضی فایل ها کاری نداشته باشد؟
هادی: نگران نباش، یکی از راه ها برای حل این مشکل این است که پس از اسکن، با زدن دکمه Info اطلاعاتی راجع به آنچه نرم افزار یافته، کسب کنید. سپس تیک فایل های مفید که نمی خواهید پاک شوند را بردارید.

سارا: آیا پاک کردن نرم افزار اسپای بات مشکل است؟
هادی: نه به هیچ وجه. برای پاک کردن (uninstall) اسپای بات کافی است به مسیر زیر بروی و در جواب پیامی که می آید دکمه just Unistall را بزنی.

Start > All Programs > Spybot – Search & Destroy > Uninstall Spybot S&Dسارا: می دانی که من سرعت اینترنت کمی دارم. به نظر تو گرفتن آپدیت های نرم افزار چقدر اهمیت دارد؟
هادی: هر چقدر که سرعت اینترنت کمی داشته باشی، باز هم توصیه می کنم اسپای بات خود را آپدیت کنی. در غیر این صورت نرم افزار نمی تواند کامپیوتر را در برابر جاسوس افزار هایی که به تازگی تولید شده اند و یا در آینده ساخته می‌شوند محافظت کند. علاوه بر این هنگام دانلود آپدیت ها سعی کن نزدیکترین محل به کشورت را انتخاب کنی تا سرعت دانلود افزایش یابد.

سارا: همان طور که می بینی اسپای بات به صورت دستی(Manual) آپدیت می شود. چگونه می توانم آپدیت خودکار را فعال کنم؟
هادی: در نسخه های پولی این نرم افزار امکان آپدیت خودکار وجود دارد، اما در نسخه رایگان می بایست به صورت دستی آن را آپدیت کرد. البته کار مشکلی نیست و فقط کافی است هر هفته یک بار روی دکمه Update در نوار سمت چپ در پنجره اصلی نرم افزار کلیک کنی. (برای جزییات بیشتر قسمت «آپدیت اسپای بات» را در همین مطلب بخوانید.)